จริยาวณฺณนา

[43] อิทานิ อตฺตโน จริยานุกูลนฺติ เอตฺถ จริยาติ ฉ จริยา ราคจริยา, โทสจริยา, โมหจริยา, สทฺธาจริยา, พุทฺธิจริยา, วิตกฺกจริยาติฯ เกจิ ปน ราคาทีนํ สํสคฺคสนฺนิปาตวเสน อปราปิ จตสฺโส, ตถา สทฺธาทีนนฺติ อิมาหิ อฏฺฐหิ สทฺธิํ จุทฺทส อิจฺฉนฺติฯ เอวํ ปน เภเท วุจฺจมาเน ราคาทีนํ สทฺธาทีหิปิ สํสคฺคํ กตฺวา อเนกา จริยา โหนฺติ, ตสฺมา สงฺเขเปน ฉเฬว จริยา เวทิตพฺพาฯ จริยา, ปกติ, อุสฺสนฺนตาติ อตฺถโต เอกํฯ ตาสํ วเสน ฉเฬว ปุคฺคลา โหนฺติ ราคจริโต, โทสจริโต, โมหจริโต, สทฺธาจริโต, พุทฺธิจริโต, วิตกฺกจริโตติฯ

ตตฺถ ยสฺมา ราคจริตสฺส กุสลปฺปวตฺติสมเย สทฺธา พลวตี โหติ, ราคสฺส อาสนฺนคุณตฺตาฯ ยถา หิ อกุสลปกฺเข ราโค สินิทฺโธ นาติลูโข, เอวํ กุสลปกฺเข สทฺธาฯ ยถา ราโค วตฺถุกาเม ปริเยสติ, เอวํ สทฺธา สีลาทิคุเณฯ ยถา ราโค อหิตํ น ปริจฺจชติ, เอวํ สทฺธา หิตํ น ปริจฺจชติ, ตสฺมา ราคจริตสฺส สทฺธาจริโต สภาโคฯ

ยสฺมา ปน โทสจริตสฺส กุสลปฺปวตฺติสมเย ปญฺญา พลวตี โหติ, โทสสฺส อาสนฺนคุณตฺตาฯ ยถา หิ อกุสลปกฺเข โทโส นิสฺสิเนโห น อารมฺมณํ อลฺลียติ, เอวํ กุสลปกฺเข ปญฺญาฯ ยถา จ โทโส อภูตมฺปิ โทสเมว ปริเยสติ, เอวํ ปญฺญา ภูตํ โทสเมวฯ ยถา โทโส สตฺตปริวชฺชนากาเรน ปวตฺตติ, เอวํ ปญฺญา สงฺขารปริวชฺชนากาเรน, ตสฺมา โทสจริตสฺส พุทฺธิจริโต สภาโคฯ

ยสฺมา ปน โมหจริตสฺส อนุปฺปนฺนานํ กุสลานํ ธมฺมานํ อุปฺปาทาย วายมมานสฺส เยภุยฺเยน อนฺตรายกรา วิตกฺกา อุปฺปชฺชนฺติ, โมหสฺส อาสนฺนลกฺขณตฺตาฯ ยถา หิ โมโห ปริพฺยากุลตาย อนวฏฺฐิโต, เอวํ วิตกฺโก นานปฺปการวิตกฺกนตายฯ ยถา จ โมโห อปริโยคาหณตาย จญฺจโลฯ ตถา วิตกฺโก ลหุปริกปฺปนตาย, ตสฺมา โมหจริตสฺส วิตกฺกจริโต สภาโคติฯ

อปเร ตณฺหามานทิฏฺฐิวเสน อปราปิ ติสฺโส จริยา วทนฺติฯ